مقدمه
عکاسی ( به طور کلی و نه فقط عکاسی تبلیغاتی و صنعتی) به عنوان فن و البته هنر، سالیان بسیاری است که در ابعاد مختلف زندگی انسان نقش‌آفرینی کرده است. این نقش آفرینی از اشتیاق بشر برای ثبت پدیده‌های هستی تا ثبت رفتارها، عادات و حتی تولیدات دست بشر ادامه داشت تا اینکه هنر عکاسی به عنوان یکی از اجزا فرآیند تبلیغات (یعنی عکاسی تبلیغاتی و صنعتی ) در خدمت این عرصه بسیار متنوع قرار گرفت.
میتوان گفت که تبلیغات با 2 رویکرد در ارتباط تنگاتنگ با نیازهای انسان قرار دارد که عبارتند از:
- نیاز در ابتدا وجود دارد و یا قبلا ایجاد شده و تبلیغات از طریق نمایش پیشنهادات و راهکارهایی برای رفع آنها (از طریق نمایش کالا و خدماتی مشخص) اقدام می‌کند.
- ایجاد یک نیاز جدید در فرد؛ در این روش نیازی در فرد وجود ندارد اما با ارائه کالا و خدمات جدید این نیاز ایجاد می‌گردد. از این نمونه ها در زندگی روزمره بسیار شاهد بوده‌ایم، همانند اختراع موبایل، تلویزیون، نوشابه، خدمات خرید آنلاین، خدمات تدریس آنلاین و …
با توجه به آنچه که اشاره شد، شناسایی و تقسیم بندی عرصه‌های بالفعل و بالقوه تبلیغات نیازمند وجود راهنمایی است که هم جامع باشد و هم مقبولیت جهانی داشته باشد، به عبارت دیگر منحصر به یک جامعه خاص نبوده و جهان شمول باشد.
در این مقاله سعی شده است به تقسیم بندی انواع عکاسی تبلیغاتی و صنعتی بمنظور استفاده هنرمندان این عرصه و با اتکا به مطالعات انجام شده و قابل اتکای دانشمندان پیشین پرداخته شود.
با توجه به آنچه که در مقدمه اشاره شد، یکی از محرک‌های انتخاب (کالا و خدمات) میتواند نیاز باشد. آبراهام مازلو نیازهای انسان را به 5 دسته تقسیم نموده است:
نیازهای فیزیولوژیک (Physiological needs)
مانند خوراک , پوشاک , مسکن که حیات و بقای انسان بدون ارضای آنها میسر نیست . نیازهای فیزیولوژیک، برای همه‌ی ارگانیسم‌ها وجود دارند. نیازهایی که به حفظ وضعیت بیولوژیک ارگانیسم و بقاء آن کمک می‌کنند. غذا، آشامیدنی‌ها، خواب، اکسیژن، سرپناه و رابطه‌ی جنسی در این گروه قرار می‌گیرند. اگر نیازهای فیزیولوژیک برای مدت نسبتاً طولانی تأمین نشوند، فرد برای تأمین نیازهای دیگر برانگیخته نخواهد شد.
نیازهای مربوط به امنیت (Safety needs)
انسان مایل است در جامعه ای زندگی کند که ایمن , توام با نظم , قابل پیش بینی , قانونمند و سازمان یافته باشد , به طوری که تامین نیازهای فیزیولوژیکی او دچار اختلال نگردد. به عبارت دیگر، نبودن شرایط پایداری و ثبات، میتواند به اضطراب و حس ناامنی منتهی شود. تأمین‌نشدن نیازهای مربوط به امنیت، باعث می‌شود که فرد، بخش مهمی از زمان و انرژی خود را به این سطح از هرم نیازها اختصاص دهد و انرژی و انگیزه‌ی کمتری برای پرداختن به لایه‌های بالاتر باقی بماند.
نیاز به عشق و تعلق (Belonging and love needs)
انسان نیازمند آن است که با دیگران محشور بوده و مراوده داشته باشد و مورد توجه و محبت دیگران قرارگیرد. مخدوش شدن این نیاز زیربنای بسیاری از موارد ناسازگاری است . فرد به جستجوی روابط نزدیک و صمیمی برمی‌خیزد و می‌کوشد خود را به گروه‌های مختلف (خانواده، گروه‌های حرفه‌ای، همسایگان، گروه رفقا و دوستان و مانند این‌ها) نسبت دهد.
نیازهای مربوط به احترام به خود (Self-esteem needs)
تمام افراد اجتماع نیاز دارند که دارای ارزش شخصی و احترام از سوی دیگران باشند. این نیازها را می توان به دو دسته تقسیم کرد :
الف ) نیاز به توانایی , کفایت , لیاقت , استقلال و آزادی
میل به کسب احترام از سوی دیگران (پذیرش اجتماعی، موقعیت اجتماعی، پرستیژ و مانند این موارد.
ب ) نیاز به موقعیت و تشخص
ارضای این نیاز موجب احساس اطمینان شخصی , باارزش بودن , توانمندی و کفایت می شود و عدم ارضای آن موجب احساس حقارت , احساس ضعف و درماندگی می گردد. به عبارت دیگر منظور از این بعد از احترام، احترام فرد به خویشتن است.
نیاز به خودشکوفایی (Self-actualization needs)
یعنی به آن چه که انسان می تواند باشد دست یابد و بتواند ماهیت خویش را به منصه ظهور رسانده و از قوه به فعل درآورد.
توجه به این نکته لازم است که قاعده هرم نیازها , دارای وسعت و دامنه بیشتری است . ممکن است گاهی در برخورد افراد نیازهای بالا آنچنان اهمیت یابند که نیازهای پایین تر را تحت الشعاع قرار دهند.
همانطور که قابل ملاحظه است، نیازمندی‌های انسان در هرم مازلو و در سطوح مختلف قابل تبیین بوده و به همین ترتیب میتوان عکاسی تبلیغات و یا هر نوع عکاسی دیگری را که هر کدام بواسطه یکی از انواع نیازهای فوق‌الذکر انجام می‌گردد را نیز شناسایی و طبقه‌بندی نمود.
توضیح: نظر به اینکه دامنه نیازهای انسان در امروز و آینده نا مشخص است، بدیهی است که برخی نیز هنوز ناشناخته هستند و بر این امر قائل هستم که موارد اشاره شده در برخی موارد معطوف به محصول و در برخی موارد معطوف به خدمات می‌گردد، در ضمن این نکته حائز اهمیت است که برخی موارد نیز در هیچ کدام از دو دسته مذکور (کالا و یا خدمات) قرار نگرفته و نوعی آگاهی رسانی، آموزش و … را مد نظر دارد.
الف) انواع عکاسی تبلیغاتی و صنعتی با توجه به هرم نیازهای مازلو
نیازهای فیزیولوژیک (Physiological needs)
همانگونه که اشاره شد، این دسته از نیازها مرتبط با بقای بشر بوده و برای تحقق این امر لازم است نیازهای اولیه که به آنها نیازهای زیستی اتلاق می‌گردد برطرف گردد، مثال‌های عمده عکاسی تبلیغاتی و صنعتی در این طبقه عبارتند از:
- عکاسی از فرایند تهیه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها
- عکاسی از فرایند تهیه پوشاک
- عکاسی از فرایند تهیه محصولات مرتبط با خواب، استراحت و…
- عکاسی در رابطه با سلامت (فرایند پیشگیری، درمان و …)
- عکاسی در رابطه با فرایند تامین سرمایش و گرمایش
- و سایر مواردی از این دست
توضیح: همانگونه که ملاحظه می‌فرمایید، سعی شده است که در هر کدام از انواع عکاسی تبلیغاتی و صنعتی عبارت فرایند تهیه (…) بکار رود، چرا که عکاسی تبلیغاتی و صنعتی از تهیه مواد اولیه تا محصول نهایی و حتی نحوه مصرف آن را میتواند شامل گردد.
نیازهای مربوط به امنیت (Safety needs)
- عکاسی تبلیغات معماری و خانه‌سازی
- عکاسی از فرایندهای کمکهای اولیه، اورژانس، آتش‌نشانی و …
- عکاسی تبلیغاتی در بخش سیاسی و نظامی
- عکاسی تبلیغات از انواع مشاغل و حرفه‌ها
- عکاسی از محصولات داروئی، تجهیزات پزشکی و بهداشتی
- عکاسی از تمامی فرایند پیشگیری و درمان و… (در دسته نیازهای فیزیولوژی به عنوان یک ضرورت و در این دسته به عنوان ایجاد یک اطمینان بکار می‌رود، به عنوان مثال استفاده از واکسن‌ها در خصوص بیماری‌هایی همانند آنفولانزا و …، استفاده از راهنماهای پزشکی، داروهای مکمل، تجهیزات پزشکی کمک کننده برای ناتوانان جسمی/حرکتی، درمانهای تکمیلی جهت بهبود کیفیت زندگی و … در این دسته بندی جای می‌گیرند)
- عکاسی از فرایند نظافت شهری و روستایی و سیستم های دفع فاضلاب و زباله‌ها
- عکاسی از مسائل مرتبط با حفظ محیط زیست
- عکاسی از تمامی تجهیزاتی که زندگی مدرن امروزی دیگر منوط به آن شده است، درست است که در ظاهر زندگی انسان وابسته کامل به آن نیست اما برایند تاثیر فقدان آنها در آن واحد بسیار زیاد بوده و میتواند تاثیر منفی بسیاری داشته باشد، این دسته شامل تمامی موارد تکنولوژیکی و تجهیزاتی همانند برق؛ مخابرات، اینترنت و … می‌گردد
- عکاسی تبلیغات بیمه، بانک و …
- عکاسی تبلیغات از کارخانه‌ها، منابع تولید ثروت داخلی و خارجی و …
- و سایر مواردی از این دست
نیاز به عشق و تعلق (Belonging and love needs)
- تبلیغات در راستای بهبود و ارتقاء اخلاق اجتماعی و فردی
- آموزش فردی و اجتماعی
- تبلیغات نیازهای روانشناختی فردی و اجتماعی
- تبلیغات در رابطه با هنر و زیبایی
- تبلیغات محصولات آرایشی و بهداشتی
- تبلیغات مد
- تبلیغات طلا و جواهرات
- تبلیغات زندگی ورزانه
- تبلیغات تیاتر و سینما
- بلیغات سفر و گردشگری
- و سایر مواردی از این دست
نیازهای مربوط به «احترام به خود (Self-esteem needs)
- تبلیغات آموزشی، انگیزشی و روانشناسی
- تبلیغات معنوی
- تبلیغات مرتبط با آموزشهای سطوح بالاتر در راستای مسائل اعتماد به نفس، احترام به خود و …
- تبلیغات جهت بازنگری روشها و رویکردها
- و سایر مواردی از این دست
نیاز به خودشکوفایی (Self-actualization needs)
این دسته نیز تبلیغاتی را شامل می‌گردد که عمدتا آموزشی/انگیزشی بوده و مسائلی همچون آرمان سازی، هدف‌گذاری و راه‌های دستیابی به اهداف را در بر می‌گیرد. نمونه‌هایی از این دسته عبارتند از:
- عکاسی تبلیغاتی از کمک و دستگیری به دیگران
- عکاسی تبلیغاتی در راستای سرپرستی از سایرین
- عکاسی تبلیغاتی در راستای ساخت زیرساختها در راستای کمک به مردم (مدرسه سازی و …)
لازم به توضیح است که خود عکاس در این فرایند نیز میتواند درگیر شده و بصورت بالنده نسبت به ارائه آثاری متفاوت و اثر گذار اقدام کنند، به عنوان مثال عکاسانی که اثرات آنها بسیار بسیار موثر در این هنر و صنعت بوده در این طبقه قرار می‌گیرند.
بدیهی است که هر کدام از دسته های ذکر شده قابل تعمیم و تبدیل به زیر مجموعه‌های مختلفی است و همچنین دسته های دیگری را نیز میتوان به این موارد اضافه کرد.
ب) انواع سبک‌های مورد استفاده در عکاسی تبلیغاتی و صنعتی:
حال با دانستن این موضوع که نوع سوژه‌های عکاسی تبلیغاتی و صنعتی در چه دسته‌بندی‌هایی قرار می‌گیرند این موضوع پیش می‌آید که سبک عکاسی فارغ از سوژه عکاسی چه مواردی میتواند باشد، عمده‌ترین سبک‌های عکاسی مورد استفاده در این ژانر شامل موارد زیر گردد:
- عکاسی چیدمان (معمول‌ترین عکس تبلیغات که مورد استفاده قرار می‌گیرد)
- عکاسی خلاقانه (در عکس خلاقانه ابتکاری متفاوت که بیننده را مجذوب کند ارائه شده است)
- عکاسی دکوراتیو (بخشی از فضا و چیدمان محل ارائه محصول اعم از رستوران، کافه، کارخانه و… به عکس اضافه می‌گردد)
- عکاسی مد (از یک یا چند مدل برای تبلیغات موثر‌تر استفاده می‌گردد؛ به عبارتی تلفیقی از پرتره و تبلیغات است)
- عکاسی مفهومی (به عنوان مثال در این شیوه، فتو مونتاژ و استفاده از نرم افزار برای خلق ایده‌های جدید و یا استفاده از فضا‌های انتزاعی میتواند بکار رود)
- عکاسی لایف استایل (در این نوع عکاسی لحظه‌هایی از زندگی روزمره بازسازی و تداعی می‌گردد، اینگونه فضا‌ها در تبلیغات ویدیویی تلویزیون بسیار دیده می‌شود)
- عکاسی پشت صحنه که عبارت است از: عکاسی از فرایند تولید محصول یا خدمات. این نوع عکاسی بر نمایش فرایند تولید محصول و یا خدمات با هدف ارائه قدرت تولید برند مربوطه تمرکز داشته و در این راستا مراحل تولید، کیفیت، تنوع، قدرت سرمایه‌گذاری در فرایند تولید (ماشین آلات و …) و همچنین نمایشی از نظم و پاکیزگی و … را مد نظر قرار می‌دهد.
- عکاسی معماری: در این شیوه ساختمان‌ها و بناهایی که در تولید محصول یا خدمت نقش دارند و یا خود محصول هستند (در صنعت ساخت و ساز) سوژه عکاسی قرار می‌گیرند.
- سایر سبک‌ها
این نکته حائز اهمیت است که هر چند سوژه بسرعت قابل شناسایی است اما سبک عکاسی و این موضوع که با چه شیوه‌ای میتوان بهترین و موثرترین عکس تبلیغاتی را گرفت نیازمند مطالعه‌ای دقیق و داشتن تجربه‌ای ارزشمند در این عرصه است، به عبارت دیگر یکی از قسمت‌های مهم و مشکل نحوه اتصال سوژه به بهترین سبک عکاسی است.
نوشته شده توسط آقای رامین پیران – هنرجوی دوره‌ی کار و کسب عکاسی در آکادمی هنرهای معاصر